ΚΑΤΑΛΗΨΕΙΣ ΚΑΙ "ΚΑΤΑΛΗΨΕΙΣ"

 Ακολουθεί μία αναδημοσίευση από ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο που είδα στο διαδίκτυο και μάλιστα έχει γραφτεί επί εποχής σχεδόν δραχμής. Μερικά πράγματα δεν αλλάζουν ποτέ...

 

 

Πώς θα πούμε όχι στις «καταλήψεις»

Αντώνης Χριστοφίδης, Ιούλιος 2001

---

Σ' αυτό το κείμενο ασχολούμαι με τις φοιτητικές «καταλήψεις». Πρώτα εξηγώ ότι η «κατάληψη», όπως κι αν τη νοούν οι «καταληψίες», είναι πράξη παράνομη. Στη συνέχεια αναφέρω απλούς τρόπους με τους οποίους οι φοιτητές μπορούν να εκμεταλλευτούν το γεγονός ότι οι «καταλήψεις» είναι παράνομες για να υπερασπιστούν το δικαίωμά τους να κάνουν μάθημα. Μετά παραθέτω σε μορφή ερωταποκρίσεων ορισμένες σχετικές νομικές και ηθικές διευκρινίσεις.

1. «Κατάληψη» και νόμοι

Επειδή ο τρόπος με τον οποίο χρησιμοποιείται η λέξη είναι κάπως ιδιόρρυθμος, θα ξεκινήσω με μερικές διευκρινίσεις, αναγκαίες για να μπορούμε να συνεννοούμαστε.
Κατάληψη σημαίνει ότι σημαντικό πλήθος φοιτητών εγκαθίστανται με τη βία σ' ένα κτίριο και δεν αφήνουν άλλους να εισέλθουν. Ο όρος κατάληψη χρησιμοποιείται κατά τον ίδιο ακριβώς τρόπο όταν οποιαδήποτε άτομα εγκαθίστανται με τη βία σε οποιαδήποτε περιουσία. Μαθητές καταλαμβάνουν σχολεία, αγρότες καταλαμβάνουν δρόμους, κλπ.
Όταν κάποιοι φοιτητές ισχυρίζονται ότι κάνουν κατάληψη, σπάνια εννοούν το ίδιο. Συνήθως εννοούν ότι έχουν κλειδώσει το όποιο κτίριο με λουκέτο ή απλά ότι δεν προσέρχονται στο μάθημα. Για να ξεχωρίζουμε λοιπόν τις διαφορετικές έννοιες της λέξης, «κατάληψη» εντός εισαγωγικών θα ονομάζουμε ό,τι εννοούν αυτοί οι φοιτητές κάθε φορά, ενώ κατάληψη χωρίς εισαγωγικά θα ονομάζουμε αυτό που ανέφερα στην προηγούμενη παράγραφο.
Η κατάληψη είναι πράξη ακραία και βίαιη. Επίσης είναι, φυσικά, και παράνομη. Είναι προφανές ότι οι αγρότες (όπως και όλοι οι άλλοι πολίτες) δεν έχουν δικαίωμα να καταλάβουν ένα δρόμο, ακόμα κι αν το αποφασίσουν με πλειοψηφία. Αντίστοιχα και οι φοιτητές σε καμιά περίπτωση δεν είναι νόμιμο να καταλάβουν περιουσία που δεν τους ανήκει. Τα πανεπιστήμια έχουν πρωταρχικό στόχο να υπηρετούν τους φοιτητές, αλλά δεν ανήκουν στους φοιτητές· τα δημόσια πανεπιστήμια ανήκουν σε όλους τους πολίτες, όπως ακριβώς και οι δρόμοι. Το πανεπιστημιακό άσυλο καθόλου δεν αλλοιώνει τη νομιμότητα ή μη των πράξεων. Άσυλο σημαίνει ότι η αστυνομία δεν δικαιούται να επέμβει απρόσκλητη· οι νόμοι εξακολουθούν όμως να ισχύουν (άρθρο 2, Ν. 1268/1982).
Αφού τα πανεπιστήμια δεν ανήκουν στους φοιτητές, το κλείδωμα ενός κτιρίου με λουκέτο από φοιτητές είναι επίσης πράξη παράνομη. Η αποχή, εντούτοις, είναι νόμιμη. Οποιοσδήποτε φοιτητής έχει το δικαίωμα να μην προσέλθει στο μάθημα, αναλαμβάνοντας την αντίστοιχη ευθύνη (π.χ. αν η προσέλευση στο συγκεκριμένο μάθημα είναι υποχρεωτική, ο φοιτητής δεν μπορεί να απαιτήσει να περάσει το μάθημα).
Παρόλο που οι φοιτητές έχουν δικαίωμα να μην προσέρχονται στο μάθημα, δεν έχουν την αρμοδιότητα να αποφασίζουν αν θα διδαχτεί το μάθημα. Η αρμοδιότητα αυτή, σύμφωνα με το νόμο, ανήκει στη Σύγκλητο:

Διακοπή του εκπαιδευτικού έργου αλλά και της εν γένει λειτουργίας ενός ΑΕΙ, πέρα από τα προβλεπόμενα στο νόμο αυτό, είναι δυνατή με απόφαση της Συγκλήτου και μόνο για εξαιρετικές περιπτώσεις. (Άρθρο 25, παρ. 4, Ν. 1268/1982)

Παρατηρείται τώρα το φαινόμενο να πηγαίνουν μερικοί φοιτητές στον καθηγητή, να τον πληροφορούν ότι ο σύλλογός τους αποφάσισε αποχή ή «κατάληψη» και πως επομένως δεν πρέπει να διδάξει το μάθημα, και να του δείχνουν και κάποιο σχετικό χαρτί με τη σφραγίδα του συλλόγου τους. Δεν υπάρχει κατ' ανάγκην κάτι παράνομο σ' αυτή την πράξη των φοιτητών· εφόσον ζούμε σε ελεύθερη χώρα, καθένας μπορεί να ισχυρίζεται ό,τι θέλει. Μπορώ κι εγώ να πάω στον καθηγητή και να του πω πως είμαι ο Μέγας Ναπολέων και πως επομένως δεν πρέπει να λέει στο μάθημα της ιστορίας ότι πέθανα πριν 200 χρόνια. Ο καθηγητής έχει όμως την υποχρέωση να με αγνοήσει.
Το ότι κάτι είναι παράνομο σημαίνει ότι είναι οπωσδήποτε αθέμιτο; Αυτό είναι δύσκολο να απαντηθεί. Ο Σωκράτης αυτό πίστευε. Εγώ δεν είμαι τόσο σίγουρος. Όμως σκοπός μου σ' αυτό το άρθρο δεν είναι να συζητήσω το αν οι «καταλήψεις» είναι καλό ή κακό πράγμα· θεωρώ δεδομένο ότι είναι κακό, και απευθύνομαι σ' αυτούς που ήδη το πιστεύουν. Ο βασικότερος λόγος για τον οποίο έχω, ως εδώ, επιμείνει στη νομική πλευρά του θέματος είναι να καταλάβετε, αν σας δυσαρεστούν οι «καταλήψεις», ότι έχετε το νόμο με το μέρος σας, πράγμα που σας δίνει τρόπους να αντιμετωπίσετε το πρόβλημα. Για την περίπτωση όμως που σας απασχολεί η ηθική του πράγματος, δηλαδή το αν έχετε το ηθικό δικαίωμα να μποϋκοτάρετε τη δήθεν απόφαση του συλλόγου σας, παραθέτω σχετικές ερωτήσεις και απαντήσεις μετά το τέλος του άρθρου. Περνάω τώρα στους τρόπους με τους οποίους μπορείτε να πείτε όχι στις καταλήψεις.

2. Πώς μπορείτε να υπερασπιστείτε το δικαίωμά σας να κάνετε μάθημα

Καταρχήν είναι δύσκολο να δράσετε μόνος σας. Πρέπει να είστε δύο φίλοι, κυρίως για ψυχολογικούς λόγους. Δεν χρειάζονται περισσότερα άτομα. Από κει και πέρα ένα μέρος των συμφοιτητών σας, περιλαμβανομένης της πλειονότητας των κομματικοποιημένων, θα είναι εναντίον σας, και μπορεί κάποιοι να σας κατηγορήσουν ότι είστε σπασικλάκια ή φασιστάκια. Κάποιοι θα διαφωνήσουν κοσμίως και ίσως με προβληματισμό. Ένα άλλο μέρος των συμφοιτητών σας θα εκτιμήσει αυτό που κάνετε. Η μεγάλη πλειοψηφία των φοιτητών είναι πολιτικώς αμέτοχη και θα αδιαφορήσει. Αν γίνει μάθημα θα προσέλθουν. Αν δεν γίνει δεν θα προσέλθουν. Είτε στη μια είτε στην άλλη περίπτωση, δεν πρόκειται να το σχολιάσουν. (Όλα αυτά τα ξέρω από προσωπική εμπειρία, από τότε που ήμουν φοιτητής.)

Αυτός ο κόφτης πωλείται σε όλα τα μαγαζιά με εργαλεία, κοστίζει λίγες χιλιάδες δραχμές, και μπορεί εύκολα να κόψει τα περισσότερα λουκέτα και τις αλυσίδες. Κόφτες (συνήθως μεγαλύτεροι) υπάρχουν και στις οικοδομές, για να κόβουν τα σίδερα. Μην κόψετε όμως κανένα λουκέτο. Δεν είναι αρμοδιότητά σας, και θυμηθείτε ότι είμαστε εναντίον της αυθαιρεσίας. Ο υπεύθυνος του κτιρίου είναι αρμόδιος.

Για να κάνετε τη δουλειά σας σ' ένα χώρο όπου καθένας πετάει ό,τι μπαρούφα τον βολεύει, θα πρέπει όχι μόνο να γνωρίζετε τα δικαιώματά σας, αλλά και να μπορείτε να τα υποστηρίξετε. Μερικοί κομματικοποιημένοι συμφοιτητές σας έχουν το χάρισμα χωρίς καμιά ντροπή να υποστηρίζουν με αξιοπρεπές, σοβαρό, και πειστικό ύφος πράγματα για τα οποία δεν έχουν καμιά απολύτως ιδέα. Όταν λοιπόν εξηγήσετε ότι οι φοιτητές είναι αναρμόδιοι να αποφασίζουν ότι δεν θα γίνει μάθημα, θα σας πουν ότι κάνετε λάθος και πως στην τάδε διάταξη του τάδε κανονισμού αναφέρεται το αντίθετο. Καλό είναι λοιπόν να ρίξετε μια ματιά στους νόμους που διέπουν τα ΑΕΙ. Σε καμιά περίπτωση μη δώσετε βάση σε ισχυρισμούς για το τι λέει ένας νόμος ή κανονισμός. Να επιμένετε να τον δείτε με τα μάτια σας. Στη βιβλιοθήκη του ΕΜΠ υπάρχουν όλα τα τεύχη της Εφημερίδας της Κυβέρνησης, αλλά θα κάνετε πολύ ευκολότερα τη δουλειά σας αν πάρετε τους σχετικούς νόμους έτοιμους από ένα νομικό βιβλιοπωλείο. Δεν χρειάζεται να γίνετε εξπέρ. Ακολουθήστε την κοινή λογική. Μην ξεχνάτε ότι αν ο νόμος λέει έτσι και ένας εσωτερικός κανονισμός ή ένα καταστατικό λέει αλλιώς, τότε υπερισχύει ο νόμος.
Όταν λοιπόν οι συμφοιτητές σας αποφασίσουν ή πρόκειται να αποφασίσουν «κατάληψη», εξηγήστε τους ότι δεν έχουν την αρμοδιότητα να αποφασίσουν κάτι τέτοιο και πως εσείς θα πάτε στο μάθημα και θα ζητήσετε από τον διδάσκοντα να έρθει. Άν σας πουν ότι θα μπει λουκέτο στο κτίριο εξηγήστε τους ότι δεν έχουν το δικαίωμα αλλά ότι αν το κάνουν θα ζητήσετε από τον διδάσκοντα να βρεθεί κάποια λύση (π.χ. άλλο κτίριο). Αν αναρτηθεί ανακοίνωση σχετικά με την «κατάληψη» βάλτε δίπλα και μια δικιά σας που να λέει ότι θα πάτε στο μάθημα. Γενικά φροντίστε οι συμφοιτητές σας να είναι ενημερωμένοι για την πιθανότητα να γίνει μάθημα ανεξαρτήτως της απόφασης.
Ακολούθως πηγαίνετε στους διδάσκοντες. Εξηγήστε τους ότι έχει αποφασιστεί «κατάληψη» αλλά ότι οι φοιτητές είναι αναρμόδιοι να λαμβάνουν τέτοιες αποφάσεις (οι περισσότεροι διδάσκοντες το γνωρίζουν ήδη), ότι εσείς θέλετε να κάνετε μάθημα, και ότι έχετε ενημερώσει σχετικά τους συμφοιτητές σας. Αν μπει λουκέτο στο κτίριο βρείτε τον υπεύθυνο (κατά πάσα πιθανότητα είναι ο Διευθυντής Τομέα ή ο Πρόεδρος Τμήματος), εξηγήστε ότι δεν μπορεί όποιος θέλει να κλειδώνει το κτίριο (βέβαια ο υπεύθυνος το ξέρει ήδη) και πως θέλετε να κάνετε μάθημα. Αποφύγετε τις αντιπαραθέσεις· περιμένετε να φύγουν οι «καταληψίες». Αν σκοπεύουν να μείνουν για να υπερασπιστούν το λουκέτο τους ψάξτε με το διδάσκοντα για άλλη λύση.
Έχετε τρακ μπροστά στον κόσμο; Φοβάστε ότι αν βγείτε να πείτε αυτά τα πράγματα σ' ένα αμφιθέατρο θα χτυπήσει γρήγορα η καρδιά σας και θα τρέμει η φωνή σας; Κανένα πρόβλημα. Πείτε τα με τρεμάμενη φωνή (αλλά δυνατά, για να ακούγεστε καθαρά). Και η δικιά μου φωνή έτρεμε όταν τα έκανα αυτά. Δεν υπάρχει κανένας λόγος να κρύψετε το τρακ, και κανένας δεν θα του δώσει σημασία.
Δεν είναι φυσικά σίγουρο ότι θα πετύχετε, αλλά καλό είναι να προσπαθήσετε. Το πιθανότερο είναι να έχετε και επιτυχίες και αποτυχίες. Το σημαντικό είναι να ακούν οι διδάσκοντες και οι υπεύθυνοι ότι υπάρχουν κάποιοι που τους ζητούν να αναλάβουν τις ευθύνες τους.

---

Συχνά ερωτήματα

Ο σύλλογός μου λειτουργεί με δημοκρατικές διαδικασίες. Όσοι διαφωνούν ψηφίζουν εναντίον, αλλά τελικά πλειοψήφισε η «κατάληψη». Δεν πρέπει να σεβαστούμε αυτή την απόφαση;
Αν νομίζετε ότι το να γίνεται ψηφοφορία αρκεί για να ονομάσουμε μια διαδικασία δημοκρατική, κάνετε λάθος.
Μια δημοκρατική συνέλευση έχει κανονισμούς που τη διέπουν. Έχει ορισμό της απαρτίας, και σαφείς κανόνες που αναφέρουν τι συμβαίνει όταν δεν υπάρχει απαρτία. Έχει κατάλογο των μελών και γραμματεία που μετρά και ελέγχει τους παρόντες. Έχει προεδρείο και ημερήσια διάταξη. Κανόνες διέπουν πότε λήγει η προθεσμία υποβολής θεμάτων στην ημερήσια διάταξη, και το υπό ποιες προϋποθέσεις ένα θέμα μπορεί κατ' εξαίρεσιν να γίνει δεκτό μετά τη λήξη της προθεσμίας. Για κάθε θέμα της ημερήσιας διάταξης υπάρχει εισηγητής, ενώ κανόνες διέπουν τις ερωτήσεις που θα του γίνουν μετά, και τον τρόπο με τον οποίο θα ληφθεί η κάθε απόφαση.
Οι «συνελεύσεις» φοιτητών στο Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών ΕΜΠ γίνονται ως εξής: Μαζεύονται σε μια μεγάλη αίθουσα κάμποσα άτομα που κανείς δεν ξέρει αν είναι φοιτητές του Τμήματος. Αν η αίθουσα γεμίσει κατά το ήμισυ ή παραπάνω (δηλαδή αν τα άτομα είναι 100 ή περισσότερα), θεωρείται πως υπάρχει απαρτία (οι φοιτητές του Τμήματος είναι περισσότεροι από 1500). Ορίζεται ένα προεδρείο, εγγράφονται ομιλητές, συμφωνείται κάποιος περιορισμός χρόνου, και κληρώνεται η σειρά ομιλίας τους. Δεν υπάρχει ημερήσια διάταξη. Καθένας είναι ελεύθερος να εγγραφεί ομιλητής, και κάθε ομιλητής είναι ελεύθερος να μιλήσει για τα θέματα της αρεσκείας του. Το αποτέλεσμα είναι βέβαια η «συνέλευση» να κρατάει πολλές ώρες, μέσα στη φασαρία, την καπνίλα, και την αποπνικτική ατμόσφαιρα. Στο τέλος κάθε παράταξη, ή όποιος άλλος θέλει, υποβάλλει μια «πρόταση», που συνήθως περιλαμβάνει ένα σύνολο από άλλες προτάσεις. Γίνεται ψηφοφορία και επιλέγεται μια απ' τις «προτάσεις». Δεν είναι δυνατό να συμφωνήσεις με ένα μέρος της πρότασης και να διαφωνήσεις με ένα άλλο. Δεν γίνεται να ψηφίσεις «κατάληψη» χωρίς την ίδια στιγμή να ψηφίσεις κατά του αιτήματος για φοιτητικό εισιτήριο στους κινηματογράφους, αν η «πρόταση» που περιλάμβανε την «κατάληψη» περιλάμβανε κι αυτό (το παράδειγμα είναι πραγματικό).
Η συγκεκριμένη «δημοκρατική διαδικασία» έχει λοιπόν δύο βασικά προβλήματα:

1. Δεν είναι δημοκρατική
2. Δεν είναι διαδικασία

Είναι δηλαδή διαδικαστικό το πρόβλημα; Αν οι φοιτητικές συνελεύσεις γίνονταν με σωστές διαδικασίες, τότε θα έπρεπε να σεβαστούμε την απόφαση;
Καμία συνέλευση, όσο δημοκρατική κι αν είναι, όσο σωστές και νόμιμες διαδικασίες κι αν έχει, δεν δύναται να λάβει παράνομες αποφάσεις. Επομένως κανένας δεν οφείλει να σεβαστεί μια παράνομη απόφαση.
Σύμφωνοι, οι «καταλήψεις» είναι παράνομες. Όμως μεγάλο μέρος της κοινωνικής προόδου έχει έρθει από επαναστάσεις, και οι επαναστάσεις είναι πάντα παράνομες. Αφού λοιπόν ο σύλλογός μου αποφάσισε να κάνει μια τέτοια μικρή επανάσταση, δεν έχω την ηθική υποχρέωση να σεβαστώ την απόφασή του;
Πρέπει να διαλέξουμε:

• Ή θα κάνουμε επανάσταση
• Ή θα κάνουμε δημοκρατικές και νόμιμες διαδικασίες

Επανάσταση και δημοκρατία δύσκολα συμβαδίζουν. Αυτά τα πράγματα είναι αστεία. Επανάσταση σημαίνει βία. Μπαίνουμε στο πανεπιστήμιο με το έτσι θέλω και δεν αφήνουμε κανένα να μπει μέσα. Δεν χρειάζεται να είμαστε πλειοψηφία για να το κάνουμε αυτό - μόνο να είμαστε αρκετά άτομα. Μαζεύονται πέντε ικανοί αρχηγοί και λένε «παιδιά εμείς θα μπούμε μέσα και δεν θα το κουνήσουμε. Ποιος θα έρθει μαζί μας;» Και όποιος θέλει πάει μαζί τους. Όποιος δεν θέλει δεν πάει. Χωρίς δημοκρατίες και άλλες ασυμβίβαστες μπαρούφες.
Αν δηλαδή γινόταν μια κατάληψη (άνευ εισαγωγικών), θα ήσουν υπέρ; Παρόλο που θα ήταν παράνομη, βίαιη, και αντιδημοκρατική;
Οι επαναστάσεις, ακόμα κι όταν είναι αναίμακτες, έχουν πάντα άσχημα βραχυπρόθεσμα αποτελέσματα. Εντούτοις βοηθούν την κοινωνία να προοδεύσει. Οι επαναστάσεις δεν μπορούν να είναι νόμιμες, ούτε έχει νόημα ο όρος. Οι επαναστάσεις απλά συμβαίνουν, και είναι δύσκολο να μπουν σε ηθικό καλούπι.
Αν γινόταν μαζική κατάληψη και συμφωνούσα με τα αιτήματα, και κατά τη γνώμη μου τα αιτήματα ήταν τόσο σοβαρά ώστε να δικαιολογείται να προβώ σε βίαιες και παράνομες πράξεις, τότε θα σκεφτόμουν σοβαρά το ενδεχόμενο να συμμετάσχω στην κατάληψη. Όχι όμως χωρίς να σκεφτώ τις συνέπειες. Έργα με προθεσμίες θα σταματούσαν. Πολλοί εργαζόμενοι συνάνθρωποί μας θα έμεναν απλήρωτοι. Τελοιόφοιτοι θα καθυστερούσαν κατά ένα χρόνο τα μεταπτυχιακά τους. Φοιτητές με οικονομικές δυσκολίες θα έβλεπαν τα σκούρα. Τελικά όμως οι αρμόδιοι θα αναγκάζονταν να πάρουν σοβαρά τα πράγματα.
Σε μια τέτοια περίπτωση, θα πρότεινα εναλλακτικά μια κατάληψη της Πλατείας Συντάγματος. Να κατασκηνώναμε δηλαδή εκεί και να μην φεύγαμε, χωρίς όμως να παρεμποδίζουμε την κίνηση στους δρόμους ή στο μετρό. Με αυτό τον τρόπο, και δεν θα καταπατούσαμε τα δικαιώματα των συνανθρώπων μας (εκτός μόνο ότι θα βλάπταμε την αισθητική της πλατείας), και η διαμαρτυρία μας θα γινόταν πιο αισθητή. Δυστυχώς όμως αμφιβάλλω αν μια τέτοια μορφή διαμαρτυρίας θα ήταν εφικτή.
Γιατί δεν θα ήταν εφικτή;
Δεν θέλω να το συζητήσω, γιατί έχουμε ξεφύγει από το θέμα. Οι κοινωνικές επαναστάσεις είναι σοβαρά πράγματα. Το θέμα μας εδώ είναι οι «καταλήψεις».
Ας αφήσουμε τα εισαγωγικά κατά μέρος, και ας πούμε τα πράγματα με τ' όνομά τους. Ο σύλλογός μου αποφάσισε αποχή από τα μαθήματα (πράγμα που είναι νόμιμο). Δεν πρέπει να σεβαστώ αυτή την απόφαση; Όταν η ΓΣΕΕ αποφασίζει απεργία, δεν είναι υποχρεωμένοι οι εργαζόμενοι να απεργήσουν;
Όχι! Κανείς δεν είναι ποτέ υποχρεωμένος να απεργήσει. Καθένας είναι ελεύθερος (σύμφωνα με το νόμο και την ηθική) να αποφασίσει αν θα πάει στη δουλειά του ή όχι. Στην πράξη βέβαια όλοι απεργούν, γιατί οι τυχόν απεργοσπάστες κινδυνεύουν είτε να φάνε ξύλο είτε να στιγματιστούν από τους συναδέλφους τους. Αυτό όμως είναι άλλο πράγμα: είναι βία.
Αν αυτό που σας ανησυχεί είναι μήπως φάτε ξύλο ή μήπως στιγματιστείτε από τους συμφοιτητές σας, αυτό είναι άλλο πράγμα. Ηθική υποχρέωση να σεβαστείτε την αποχή δεν έχετε.
Αντί να μπούμε σε όλη αυτή τη διαδικασία μποϋκοταρίσματος της «κατάληψης», γιατί δεν έρχονται οι διαφωνούντες στη συνέλευση να ψηφίσουν, για να λήξει εκεί το θέμα;
Το γιατί οι διαφωνούντες δεν το κάνουν, αν πράγματι δεν το κάνουν, δεν το γνωρίζω. Μπορώ να σας πω όμως γιατί δεν θα το έκανα εγώ.
Δεν θα ήμουν διατεθειμμένος να δεχτώ απόφαση για «κατάληψη», ανεξαρτήτως του αποτελέσματος της ψηφοφορίας. Έχω το νόμιμο και ηθικό δικαίωμα να πάω στο μάθημα και καμιά πλειοψηφία δεν μπορεί να μου το στερήσει. Αν λοιπόν ψήφιζα Α, η πλειοψηφία ψήφιζε Β, και μετά δεν αποδεχόμουν την απόφαση, θα μπορούσε δικαίως κάποιος να με κατηγορήσει για υποκρισία· από τη μια ψηφίζω, που σημαίνει πως αναγνωρίζω την εγκυρότητα της ψηφοφορίας, και από την άλλη δεν αποδέχομαι το αποτέλεσμα.
Copyright (C) 2001 Αντώνης Χριστοφίδης. Σας δίνω την άδεια να αντιγράφετε, να αναδιανέμετε και να τροποποιείτε το περιεχόμενο υπό τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Attribution-ShareAlike Greece 3.0.